Ο Paul Virilio (1932–2018) ήταν Γάλλος πολεοδόμος, φιλόσοφος και πολιτικός ακτιβιστής. Το έργο του περιλαμβάνει θέματα χωροταξίας, τέχνης, επιστήμης και τεχνολογίας, ειδικότερα σχετικά με την ταχύτητα και την ισχύ της τελευταίας.¹

Η πληροφορική βόμβα αποτελεί μια συλλογή παλαιότερων δημοσιεύσεων του συγγραφέα σε εφημερίδες στο διάστημα μεταξύ 1996–1998 και πρωτότυπων δοκιμίων. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν διέπονται από μια κοινή προβληματική, όμως η παράθεση των άτιτλων δοκιμίων συνεπάγεται την διαρκή επανάληψη —ακόμα και αυτολεξεί— θέσεων και παραδειγμάτων. Αυτό επιτρέπει μεν την μη-σειριακή ανάγνωση του βιβλίου και την εξέταση των θέσεων που αναπτύσσονται σε κάθε κεφάλαιο ξεχωριστά, αλλά ταυτόχρονα δυσχαιρένει την ανάγνωση ως σύνολο. Ο Virilio χαρακτηρίζεται ως μεταμοντέρνος φιλόσοφος και συχνά ο λόγος του είναι υπερβολικός και αφοριστικός, παραμένει όμως εύκολα αναγνώσιμος και ποιητικός, χρησιμοποιώντας πολύ συχνά το σχήμα της μεταφοράς. Η ελληνική μετάφραση φαίνεται να ακολουθεί την διάθεση του συγγραφέα για λεξοπλασίες, μέσα από όρους που με πρώτη ματιά μοιάζουν αδόκιμοι.

Ο τίτλος του βιβλίου, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, αποτελεί δάνειο από μια υπόθεση του Άλμπερτ Αϊνστάιν: (129)

Βόμβα ατομική, βόμβα πληροφορική, βόμβα δημογραφική: οι τρεις ιστορικές εκρήξεις […]

Σύμφωνα με την ερμηνεία του Virilio μπορεί να θεωρούμε σήμερα συστημικό κίνδυνο την κατάρρευση των χρηματιστηριακών αγορών, όμως το πραγματικό διακύβευμα είναι ο έλεγχος την πληροφορίας, μέσα από τα οπλικά συστήματα μιας τεχνοεπιστήμης που έχει οδηγήσει τους λαούς σε εξάρτηση από την ταχύτητα της εικόνας. Αυτή η πληροφορική βόμβα που είναι έτοιμη να σκάσει, αντιτίθεται στο συμφέρον των λαών και την πολιτική αυτονομία των εθνών (127).

Με την πρώτη γραμμή του πρώτου κεφαλαίου, ο Virilio τοποθετεί τον υπότιτλο:

Πολιτισμός ή στρατιωτικοποίηση της επιστήμης;

Ακολούθως καταγγέλει την παρακμή της επιστήμης, που έχει πάψει πλέον να υπηρετεί την αλήθεια, και μέσα από το προσωπείο μιας τεχνο-κουλτούρας που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση, μέσα από την ταχύτητα και την υπερβολή, οδηγεί σε μια επαυξημένη πραγματικότητα. Αντηχώντας αντίστοιχους προβληματισμούς του Baudrillard², διαπιστώνει την απώλεια της πραγματικότητας, θύμα της επικράτησης της διαφήμισης και των μέσων ενημέρωσης.

Εντοπίζει την παγκοσμιοποίηση της Ιστορίας μέσα από το τέλος της συνέχειας του χρόνου που έχουν επιφέρει οι τεχνολογίες των τηλεπικοινωνιών. Όμως αυτό το τέλος του χρόνου, συνοδεύεται από το τέλος του χώρου και των συνόρων μεταξύ των κρατών, που πλέον συγκροτούν τηλε-ηπείρους μιας εικονικής πραγματικότητας. Σημειώνει πως οι τεχνολογίες τηλεπικοινιών και πληροφορικής έχουν στρατιωτική προέλευση και πως επομένως χρησιμοποιούνται για την τηλε-παρακολούθηση του ατόμου από την εξουσία. Δανείζεται τον όρο πανοπτικό του Michel Foucault, που βρίσκεται στο LIVE των μέσων ενημέρωσης, τις ζωντανές webcams και την γκατζετοποίηση της καθημερινότητας. Ως αρχιτέκτονας, εντοπίζει την επιβαλλόμενη κατάργηση ιδιωτικού και δημόσιου χώρου και την ανάδυση μιας παγκόσμιας πόλης, δήθεν στο όνομα των ατομικών ελευθεριών.

Ωστόσο, ο Virilio δεν καταφέρνει να ξεφύγει από την καταγγελτική του εμμονή, και αποφεύγει να αναφερθεί στις θετικές επιπτώσεις της σύγχρονης επιστήμης και των τηλεπικοινωνιών. Συστήνει προσοχή απέναντι στην αυτοματοποίηση, αλλά μοιάζει να αρνείται κάθε πτυχή της τεχνολογίας και καταφεύγει σε εύκολα, φοβικά σχήματα, όπως η ευθανασία μέσα από την υποβοήθηση υπολογιστή. Πέφτει σε περισσότερες αντιφάσεις όταν υποστηρίξει πως η λατρεία της εικονικής πραγματικότητας μπορεί να οδηγήσει στην αντίληψη του ανθρωπίνου σώματος ως εναλλάξιμη μηχανή, μέσα από την υπόσχεση της Κυβερνητικής για την επικράτηση απέναντι στο θάνατο, ενώ παράλληλα χρησιμοποιεί το παράδειγμα της μαζικής αυτοκτονίας του Heaven’s Gate για να υποστηρίξει πως οι τεχνο-εθισμένοι φτάνουν να επιδιώκουν τον θάνατο. Οι συνεχείς του αναφορές σε junkies και τους εθισμένους στο Internet, οι προειδοποιήσεις για την εμφανή ψυχοσωματική κατάντια των νέων γενεών, την επερχόμενη βιο-τεχνολογική χίμαιρα και την επικυνδυνότητα του Κυβερνοχώρου, θυμίζουν κακέκτυπο της δυστοπίας του Willial Gibson, που πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο.³

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρεμβαλλόμενη κριτική του μέσω πολλαπλών παραδειγμάτων, ενάντια στην σύγχρονη τέχνη (49-55) η οποία έχει πέσει θύμα της επιχείρισης «σεξ–κουλτούρα–διαφήμιση», και λειτουργεί σαν πολεμική μηχανή αιτιολόγησης των θηριωδιών και της ανηθικότητας της εποχής, άβουλο όργανο του παρόντος και της ταυτοχρονίας. (123)

Η τεχνο-επιστήμη, μετά το όριο του διαστήματος με τη δόξα —που έχει πλέον απομυθοποιηθεί— των κατακτήσεων πέρα από τον πλανήτη Γη, και μετά την κυριαρχία των πληροφοριών, έχει ως επόμενο βήμα την εξερεύνηση του ανθρωπίνου σώματος, μέσα από τη χαρτογράφηση του γονιδιώματος. Εδώ ο συγγραφέας μπαίνει γλαφυρά στα χωράφια της επιστημονικής φαντασίας, προειδοποιώντας για δυστοπίες με στρατόπεδα συγκέντρωσης κλώνων για καλλιέργεια οργάνων, όπως έχουν ειπωθεί⁴ ωστόσο πριν από εκείνον.

Το τέλος του χρόνου, η σύγχρονη Βαβέλ της σύγχυσης των γνώσεων, η τηλε-επιτήρηση και η πρωτοκαθεδρία της διαφήμισης αποτελούν σταθερά μοτίβα σε όλα τα κεφάλαια.

Διαπιστώνει, πως η στρατηγική επιλογή της Αμερικής για εξωστρέφεια, έχει οδηγήσει σε επικράτηση της Αμερικάνικης κουλτούρας παγκοσμίως, ως συνέχεια από το κυνήγι του ατελείωτου ορίζοντα των εξερευνητών της Άγριας Δύσης, στο πεδίο πλέων της πληροφορίας. Παρατηρεί πως μέσα από προσωπικότητες-μοντέλα όπως ο Bill Gates και —ο τότε πρόεδρος— Bill Clinton, η Αμερική επιβάλει στον παγκόσμιο χώρο την απενοχοποίηση της ανωριμότητας και της ανευθυνότητας στην καθημερινότητα και την πολιτική ζωή. Η αντι-Αμερικανική του κριτική είναι διαρκής, και θα μπορούσε κανείς να πει πως η ηγεμονία της Αμερικάνικης κουλτούρας είναι η ρίζα του κακού.

Μπορεί όταν ο συγγραφέας κατέγραφε τις σκέψεις του στο τέλος της δεκαετίας του ’90 το World Wide Web να βρισκόταν στη νηπιακή του ηλικία, όμως σχεδόν 20 χρόνια μετά, οι προβληματισμοί του είναι ακόμα επίκαιροι και φαίνεται πως η πληροφορική βόμβα πως έχει ήδη εκραγεί. Παρατηρεί έναν οικονομικό πόλεμο που έχει ήδη ξεκινήσει μέσα από τον έλεγχο της πληροφορίας, προειδοποιεί για το επερχόμενο Κραχ των εικόνων, και την κατάρευση των αξιών και της ηθικής που έχει παράξει η οπτική φούσκα της πανταχού παρούσας διαφήμισης.

Στον απόηχο των αποκαλύψεων του Edward Snowden⁵ για τα παγκόσμια δίκτυα παρακολούθησης, στο πλαίσιο των διαφημίσεων που μας ακολουθούν από ιστοσελίδα σε ιστοσελίδα, και των ιδιωτικών επιχειρήσεων των social media που μετέχουν των συνομιλιών μας, ο Virilio φαίνεται να επαληθεύεται: (36)

[…] το οργιωδώς πολλαπλασιαζόμενο οπτικοακουστικό μας περιβάλλον μας έχει παρασύρει από καιρό να μην ασχολούμαστε πια αληθινά μ’ αυτές τις πολλαπλές εμφανίσεις του εαυτού μας τις οποίες μας κλέβουν, διαστρέφουν, εξερευνούν, χειραγωγούν άθελά μας, άγνωστα επιτελεία […] που διεκδικούν στα κρυφά τους οπτικούς κλώνους μας […] ασυνείδητους ηθοποιούς των εικονικών κόσμων τους […]

Ο Paul Virilio αποδυκνείει την δημοφιλία του και Η πληροφορική βόμβα περιέχει αρκετά επιχειρήματα για την κριτική του σημερινού status quo, παρά το απόλυτο του ύφους του.

Η ανθολόγηση είναι μια ίσως μια αδυναμία του: είναι εμφανής η προσπάθεια σύνοψης των θέσεών του στα τρία τελευταία κεφάλαια, χωρίς να γίνεται διακριτή η χρονική τους απόσταση. Τα κεφάλαια 13 και 14 επαναλαμβάνουν τα ίδια θέματα με περισσότερη λεπτομέρεια, αλλά ο αναγνώστης θα μπορούσε να περιοριστεί στο 12ο κεφάλαιο που συνοψίζει όλα τα προηγούμενα.