Καλωσόρισες φίλε, περιηγητή του διαδικτύου με την έκδηλή σου περιέργεια. Θα σου εκμυστηρευτώ πως όλο και συχνότερα, αναγκάζομαι να απολογούμαι για αυτή την επιλογή λαμβάνοντας απορημμένα βλέμματα. Πολλές φορές έχω υποσχεθεί μια γραπτή αιτιολόγηση σε φίλους· στον εαυτό μου επίσης. Όμως η τελευταία πρόκληση εμφανίστηκε όταν μου είπαν αλλά εσύ δεν είσαι του internet
και εκεί πραγματικά προβληματίστηκα για το πως καταλήξαμε να θεωρούμε ένα προϊόν ταυτόσημο με ένα ολόκληρο σύστημα.
Το ακόλουθο κείμενο δεν είναι πολεμική εναντίον του Facebook αλλά κατά της νοοτροπίας «δεν έχω τίποτα να κρύψω, δε με νοιάζει, ας κάνουν ο,τι θέλουν» την οποία πολλοί φαίνεται να παροτρύνουν ή ακολουθούν χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς.
Το να υποστηρίζει κανείς πως δεν ενδιαφέρεται για το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα επειδή δεν έχει τίποτα να κρύψει, δεν είναι διαφορετικό από το να λέει πως δεν ενδιαφέρεται για την ελευθερία του λόγου επειδή δεν έχει τίποτα να πει.
Η πραγματικότητα είναι πως το Facebook αποτελεί ένα εξαιρετικό εργαλείο επικοινωνίας. Είναι ένα ακόμα καλύτερο εργαλείο για τις επιχειρήσεις που εδιαφέρονται να προσεγγίσουν τους πελάτες τους. Φαντάζει ως ο καλύτερος δημόσιος χώρος διαλόγου και επαφής που είχαμε ποτέ. Πόσο δημοκρατικός είναι ένας χώρος εξ’ ορισμού ιδιωτικός και αδιαφανής; Ένας χώρος που αρνείται το δικαίωμα στην ανωνυμία;
Οι παραπάνω αμφιβολίες δεν είναι κοινό κτήμα φυσικά. Βασίζονται στην παραδοχή πως η ιδιοκτησία των προσωπικών δεδομένων και το δικαίωμα χρήσης τους ανήκει αποκλειστικά στο άτομο. Όλα εν τέλει ανάγονται στο το δικαίωμα στην ιδιοκτησία του ατόμου, στο δικαίωμα του ατόμου να συνδιαμορφώνει τα πρόσωπά του απέναντι στην κοινωνία. Αυτό το δικαίωμα δεν μπορεί να περιορίζεται από κάποιο προϊόν που έγινε απαραίτητο. Όχι επειδή το μέσον εξαναγκάζει τάχα το άτομο σε διαφάνεια ή νέες συμπεριφορές, αλλά επειδή το ίδιο λειτουργεί ως πανοπτικό που πάντα παρακολουθεί, με την απαίδευτη ανοχή του χρήστη.
Άνθρωποι και επιχειρήσεις λειτουργούν έχοντας μεταξύ τους ένα όριο πληροφοριών, και η πληροφορία εντός αυτού του ορίου διαμορφώνει το σύμπλεγμα. Αυτός είναι ο τρόπος που λειτουργεί η κοινωνία. Η ιδέα πως η ιδιωτικότητα έχει πεθάνει είναι απελπιστική και θλιβερή. Πρέπει να χτίσουμε συστήματα που επιτρέπουν την ιδιωτικότητα.
— Tim Berners-Lee, ο «πατέρας» του World Wide Web.
O Mark Zuckerberg πολύ σωστά πιστεύει πως οι κοινωνικές νόρμες έχουν αλλάξει, όμως ξεκινάει με την παραδοχή πως η ιδιωτικότητα είναι περιττή συνέπεια της ιστορίας. Αυτή η άποψη βέβαια, τυχαίνει να υποστηρίζει το οικονομικό μοντέλο του της επιχείρησής του, που για την αξία της επικοινωνίας που δίνει στους χρήστες της, λαμβάνει το προνόμιο να συμμετέχει στις συνομιλίες τους. Αντίστοιχα βέβαια λειτουργεί το Gmail και άλλες δωρεάν πλατφόρμες επικοινωνίας. Οι πρόσφατες αποκαλύψεις του Edward Snowden σχετικά με το PRISM δύσκολα μας αγγίζουν —καθώς η ιδιωτικότητα δεν είναι μετρήσιμη στην καθημερινότητά μας— αλλά οφείλουν να αποτελούν αφετηρία για προβληματισμό για το πόσοι κρυφακούνε τις ιδιωτικές μας συνομιλίες.
Μπορεί να μην είναι η πρώτη πλατφόρμα που υποσχέθηκε ελεύθερη (gratis) επικοινωνία, αλλά σίγουρα το κατάφερε καλύτερα από τους προγόνους του. Πολλοί προσπάθησαν να λύσουν το ίδιο πρόβλημα: είτε πρόκειται για ανοιχτά πρωτόκολα όπως τα IRC και BBS είτε για τα αειθαλή forums ερασιτεχνών και τις πρώτες πλατφόρμες blogging (LiveJournal, Blogger, κ.α.) είτε για εταιρικές προσπάθειες (AIM, MSN, Skype, κ.α.). Όλες οι προσπάθειες είτε δείλιασαν μπροστά στην διασυνδεσιμότητα, είτε επιδίωξαν την απομόνωση από τους ανταγωνιστές.
Είναι όμως πραγματικά ελεύθερη (libre); Πως θα μας φαινόταν σήμερα αν οι συνδρομητές μιας εταιρείας τηλεφωνίας δε μπορούσαν να συνομιλήσουν με συνδρομητές άλλων εταιρειών; Αυτό ακριβώς που κάποτε συνέβαινε στα πρώτα τηλεφωνικά δίκτυα συμβαίνει ξανά σήμερα. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε κάτι ανάλογο να συμβαίνει και στο email του μέλλοντος. Φαίνεται πως η συλλογική μνήμη είναι απαίδευτη και το internet είναι ένα νεαρό μέσο ακόμα.
Το λεγόμενο lock-in είναι συνεπές και λογικό από οικονομική σκοπιά. Η αξία του δικτύου αυξάνεται γεωμετρικά όσο αυξάνονται οι χρήστες του, ενώ οι χρήστες από την πλευρά τους, δεν έχουν τον χρόνο ώστε να συντηρούν διαφορετικά πρόσωπα σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα.
Όταν μια online υπηρεσία είναι δωρεάν, δεν είσαι ο πελάτης. Είσαι το προϊόν.
Η προηγούμενη ρήση δεν έχει συγκεκριμένη προέλευση, όμως η Apple μέσω στόματος Tim Cook την ενστερνίζεται· ίσως σαν την ειδοποιό διαφορά που έχουν τα προϊόντα της. Η ερμηνεία της φράσης θέλει προσοχή, γιατί δεν συνεπάγεται πως πληρώνοντας εξασφαλίζουμε την προστασία της ιδιοκτησίας μας.
Εδώ τίθεται άλλο ένα ερώτημα: τι αξίζει περισσότερο, τα προσωπικά δεδομένα των καταναλωτών ή οι ανταποδοτικές αξίες που προσφέρουν οι εταιρείες πίσω από τα κοινωνικά δίκτυα;
Παράλληλα, η αξία (worth) που βλέπει μια επιχείρηση στο δίκτυό της είναι διαφορετική από την προσφερόμενη αξία (value) στον τελικό χρήστη. Εκείνη η αξία που αφορά το όποιο Facebook, δεν υπάρχει χωρίς τα δεδομένα των χρηστών του, τα οποία βρίσκονται κλειδωμένα όσο και αν υποστηρίζουν το αντίθετο.
Έχουν τα ίδια δικαιώματα στην ιδιωτικότητα οι επιχειρήσεις και τα δημόσια πρόσωπα με τους ιδιώτες; Υπάρχει το δικαίωμα στη λήθη που οι εταιρείες ρυθμιστές του internet αντιμάχονται τόσο σθεναρά; Πιστεύω ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει η ιδιοκτησία των δεδομένων που παράγει το άτομο χρησιμοποιώντας υπηρεσίες και συσκευές που συνδέονται με το internet.
Θέλω να χτίσουμε ένα κόσμο όπου έχω των έλεγχο των δεδομένων μου. Μπορώ να στα πουλήσω και να διαπραγματευτώ την τιμή με εσένα, αλλά το σημαντικό είναι πως θα έχω την νομική κυριότητα των δεδομένων που αφορούν εμένα.
Πιστεύω σε ένα μελλοντικό internet όπου τα κοινωνικά δίκτυα θα συνομιλούν, όπου η ταυτόχρονα η ιδιωτικότητα δεν θα αποτελεί προνόμιο για τους εύπορους και τις πολυεθνικές. Πιστεύω σε ένα internet όπου τα δεδομένα μου θα μου ανήκουν, όπου θα μπορώ να τα αφαιρώ και μεταφέρω κατά βούληση. Θα προσπαθώ να χρησιμοποιώ πιο ειλικρινή μέσα σαν το Twitter μέχρις ότου μεταλλαχθούν. Μέχρι τότε θα εργάζομαι ώστε να απεξαρτηθώ (Publish on your Own Site, Syndicate Elsewhere)από κλειστά σιλό περιεχομένου. Θα γράφω για ένα internet ανεξάρτητο από τα καρτέλ των εταιρειών τηλεπικοινωνιών και όποια εργαλεία δεν σέβονται τα δικαιώματά μου.
… για την ιστορία, ήρθα σε επαφή με το Web και το IRC πριν από 14 χρόνια —εξοπλισμένος με το Internet for dummies, έχοντας αποστηθίσει το netiquette του καλού χρήστη— όποτε πάλι οι χρήστες δημιουργούσαν περιεχόμενο και επικοινωνούσαν ελεύθερα, πριν την μόδα του αμφιλεγόμενου όρου Web 2.0. Έκτοτε η πρόσβαση έχει γίνει ευκολότερη, το περιεχόμενο περισσότερο και καλύτερο, αλλά η ουσία του internet φτωχότερη. Ας ξαναχτίσουμε το internet που μας αξίζει.